سالن تئاتر مجموعه مدرسه حضرت مریم در انزلی با ۱۵۰سال قدمت، قدیمی ترین مرکز فرهنگی گیلان است که در سال ۱۳۸۳ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت گردید. اما این بنای فرسوده نیازمند مرمت اساسی است.
به گزارش پلان نیوز مهری شیرمحمدی در شبستان نوشت: برای تبریک سال نوی میلادی، شهردار، فرماندار و برخی از اعضای شورای شهر انزلی، روز سه شنبه (۱۴دی) با شورای خلیفه‌گری و تنی چند از ارامنه حاضر در کلیسای ارامنه انزلی دیدار می‌کنند. شهردار و فرماندار دعوت توحیدی همه پیامبران را متذکر شدند و سالروز تولدت حضرت عیسی مسیح (ع) را به ارامنه تبریک گفتند. شورای خلیفه‌گری ارامنه بندر انزلی، در این دیدار ضمن خیر مقدم به مسئولان شهر انزلی گفت: قوم ارامنه هزاران سال است که در ایران زندگی می‌کنند و درواقع خود را ایرانی می‌دانند و سال‌هاست مسئولان با مسیحیان به‌ویژه ارامنه رابطه دوستی و آمیخته به محبت دارند.
«سیمون ترهوسپیانیس»، از خدمات ارامنه در حوزه‌های مختلف علمی، اجتماعی و سیاسی و فرهنگی ارامنه و از حضور جوانان این قوم در طول هشت سال جنگ تحمیلی گفت و ادامه داد: ارامنه افتخار دارند که در دفاع مقدس ۱۸ شهید نثار جمهوری اسلامی کردند.
وی با اشاره به مهربانی‌های ارامنه که برگرفته از آموزه‌های دینی است تصریح کرد: ارامنه بندر انزلی همه‌ساله مراسم‌های ملی و مذهبی خود را طبق آئین و رسوم خود در کلیسا برگزار می‌کنند و سال‌های قبل این مراسم با حضور پدر روحانی برگزار می‌شد. سیمون، با برشمردن صفاتی نیکو از حضرت عیسی مسیح (ع)، حضور شهردار را مغتنم شمرد و گفت: حضرت عیسی یکی از پیامبران اولوالعظم می‌باشد و انتظار می‌رفت مدیریت شهری، برای سالروز ولادت آن پیامبر، بنری حاوی پیام تبریک در شهر نصب می‌کرد و من که برای دیدن قدیمی‌ترین سالن تئاتر گیلان به انزلی رفته بودم، فرصت را مغتنم شمردم تا درباره مدرسه و سالنی سئوال کنم که یکی از قدیمی‌ترین مراکز فرهنگی انزلی است.
کلیسا، مدرسه و سالن تئاتر حضرت مریم (ع) در مرکز شهر و درست روبروی ساختمان شهرداری قرار گرفته است. بنای دو طبقه‌ای که طبقه نخست آن تبدیل به بانک و مراکز تجاری شده و طبقه فوقانی تقریبا سالم مانده است. سیمون اجازه می‌دهد از ساختمان قدیمی مدرسه بازدید داشته باشم. ورودی مدرسه درب قدیمی قهوه‌ای رنگی است که رو به شهرداری باز می‌شود. دربی با طاق هلالی و تزئینات آجری قهوه‌ای و با خط‌های زردرنگ که سمبل نور مقدس است. اگرچه این در بسته است، ولی این امکان هست که از درب مجزای دیگری از حیاط به بخش مدرسه بروم. این در درست روبروی ساختمان میراثی دیگری است که کاربری فعلی آن دادگستری است.
بالای سردر، به فارسی و ارمنی، سال ساخت کلیسای مریم مقدس ۱۸۷۴میلادی ذکر شده است. شادروان «عزیز طویلی» در جلد نخست کتاب تاریخ جامع انزلی، با مقایسه مستندات رابینو، نایب کنسول انگلیس در رشت در اوایل قرن بیستم، متذکر می‌شود که سال ساخت این کلیسا چندسال قدیمی‌تر از سالی است که بر سردر نوشته شده است و با مقایسه عکس‌های آلبوم ناصرالدین شاه در سفر به فرنگ، استنباط می‌کند که کلیسای دیگری در این مکان بوده و ساختمان قبلی بازسازی شده است. بر اساس همان کتاب، ارامنه انزلی از لحاظ تیره مسیحیت «گریگوری» می‌باشند و آغاز سال نو ارامنه در تقویم گریگوری ۱۱روز اختلاف با کلیسای کاتولیک داشته و ۶ژانویه برابر با ۱۶دی ماه روز کریسمس و میلاد حضرت مسیح (ع) می‌باشد.
بخش فرهنگی کلیسا، بنایی دو طبقه در حیاط است. از پله‌های چوبی عمارت بالا می‌رویم و به تلار چوبی می‌رسیم که رو به حیاط می‌باشد. نرده‌های رنگ و رو رفته نشان می‌دهد که این بنا بالغ بر ۱۵۰سال همچون دیگر خانه‌ها، معماری بومی گیلان داشته و درب و پنجره‌هایش به رنگی آبی نیلی بوده است. در ضلع دیگر ساختمان چند کلاس درس وجود دارد که پنجره‌هایش روبه خیابان باز می‌شود. کلاس‌هایی که از دهه ۷۰ به این سو دیگر دانش آموزی به خود نددیده است.
کف عمارت پل‌کوبی است و سقف نیز لمبه‌های چوبی دارد. جای جای این ساختمان متروکه نشانی از فضولات پرندگانی دارد که از لای شیشه‌های شکسته و یا سقف شیب دار مامن امنی را می‌جستند. ساختمان اگرچه از بیرون ۲طبقه می‌نمایاند، ولی معماری جالبی دارد و وقتی می‌خواهیم وارد سالن تئاتر شویم، دوباره از چندپله کوتاه بالا می‌رویم. گویی به طبقه سوم بنا رسیده‌ایم و اگر زیرزمین را هم در نظر بگیریم، انگار بنا چهارطبقه است. سالن تئاتر فضای بزرگی است با پنجره‌های بلندی روبه خیابان و سن تئاتر با پرده‌های مخمل بلند پوشیده شده است.
از بالای سقف و دیوارها، کاغذهای رنگی بعضا پاره و خاک گرفته آویزان است و این فانوس‌های کاغذی عجیب مرا به یاد روزهای کودکی دهه ۶۰ می‌اندازد که کلاس‌های درسمان را با این کاغذهای رنگی تزئین می‌کردیم. بانو «شاکه دولتیان»، می‌گوید: من در همین مدرسه درس می‌خواندم و یادم هست به‌مناسبت دهه فجر، این فانوس‌ها و گل‌های کاغذی را درست می‌کردیم و ۲۲بهمن در مدرسه جشن می‌گرفتیم. او به یاد دارد که جزو گروه سرود مدرسه بود در روزهایی که مردم برای پاسداشت روزهای پیروزی انقلاب جشن و سرود داشتند.
«محمود عباسیان امین» یکی از فعالان فرهنگی انزلی هم می‌گوید: من هم در همین مدرسه درس می‌خواندم. این فعال فرهنگی، با ارایه توضیحاتی درباره تاریخچه این مدرسه و سالن تئاتر می‌گوید: در گذشته فقط ارامنه در این سالن نمایش اجرا نمی‌کردند. مسلمانان نیز اجازه داشتند نمایش‌های خود را در این سالن اجرا کنند
وی به استناد سفرنامه یک سیاح آلمانی می‌افزاید: «تی وگنر» حقوقدان، نویسنده، شاعر، عکاس و مدافع حقوق بشر و سیاح آلمانی در سفرنامه‌اش بر سر چهارراه دنیا گزارش جالبی از اجرای یک نمایش در پرشیا بندرپهلوی هنگام اقامت کوتاهش در سال ۱۹۲۷ (۱۳۰۶) که شخصا تماشاگر آن بوده و اشاره می‌نماید در این سال‌ها اجرای نمایش در پرشیا تقریبا ممنوع بود، تئاتر معاصر در این کشور در حال پاگرفتن بود. او بر حسب اتفاق شاهد یک نمایش احساسی می‌شود. نمایشی با داستان عشقی مدرن و عجیب اینکه این سالن نمایش را هم مسلمانان از ارامنه اجاره کرده بودند و نمایشی در دو پرده با عنوان طنز عاشق بیچاره ارایه نمودند. البته وگنر در کتابش بخش‌هایی از این نمایشنامه را هم ارائه می‌دهد.
عزیز طویلی هم درباره فعالیت‌های فرهنگی در این مدرسه می‌نویسد: «ارامنه انزلی اولین کسانی هستند که مدرسه به صورت امروزی را در انزلی دایر کردند و همچنین شاید برای اولین بار به ترویج هنر تئاتر در این شهر دست زدند. طبق مدارک موجود، مدرسه ارامنه انزلی در سال ۱۲۷۴ شمسی باز شده و دارای ۹شاگر (۶پسر و ۳دختر) می‌باشد.»
در زمان نگارش تاریخ جامع انزلی توسط طویلی (چاپ نخست این کتاب سال ۱۳۷۰ است)، دبستان مریم زیر نظر اداره آموزش و پرورش گیلان و به مدیریت خانم «اوهانجاتیان» به نونهالان ارمنی و مسلمان آموزش می‌داده است. طبق آمار سال ۱۳۶۵، این مدرسه ۲۴۰نفر دانش آموز داشته است. مدرسه و سالن تئاتر ارامنه انزلی، از سالن دبستان مگردیج ارامنه رشت، بسیار قدیمی‌تر است. و من در تعجبم بنایی که در ۱۱مهر ۱۳۸۳ و به شماره ۱۱۱۴۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده است، چرا به این وضع افتاده است.
شورای خلیفه‌گری ارامنه بندرانزلی، در دیدار رسمی شهردار و فرماندار، فرصت را مغتنم می‌شمرد و درباره مرمت این بنا می‌گوید: هزینه مرمت آمفی تئاتر مدرسه افزون بر ۵۰۰میلیون تومان هزینه دارد و در صورت مرمت می‌توان باز هم برای کارهای فرهنگی برای این شهر استفاده کرد. سیمون ترهوسپیانیس، می‌افزاید: اداره میراث فرهنگی بنا دارد بخشی از هزینه مرمت را تقبل نماید و امیدواریم مدیریت شهری نیز همکاری نموده و برای مرمت این بنای میراثی کمک کند.